Gilaburu / Viburnum Opulus (Bünyan - Kayseri Province)

GİLABURU (VİBURNUM OPULUS) BÜNYAN - KAYSERİ PROVİNCE
Kayseri Bölgesi’nde “gilaburu, gilebolu, gilabolu, kiraboğlu” gibi isimlerle bilinen bir bitki
türüdür. Türkçede kullanılan “gilaburu”sözü, Latince kökten gelen ve bugün İngilizcede de kullanılan “globule” kelimesinden geliyor. Globule’nin kelime anlamı,küçük, yuvarlak, kürecik demektir. Bu bitkiye İngilizler Guelder rose, Hollandalılar Gelderse roos, Almanlar ise Gemeiner Schneeball diyorlar. Diğer dünya dillerinde isebola de nieve, olvon, krosved, kvalkved, karina koralowa,
koiranheisi gibi isimler kullanılmaktadır.
Bu bitkinin yetiştiği coğrafya, Kuzey Amerika, Meksika, Kanada ve Avrupa’da ise Kuzey İrlanda... Türkiye’de de yetiştiğini bilenlerin sayısı oldukça azdır. Özellikle Kayseri’de Bünyan, Akkışla ve Gesi yöresinde bu bitki önemli ölçüde yetiştiriliyor.
Türkiye’de değişik adlarla halkın şifalı bitki olarak kullandığı gilaburu bitkisini
Amerikalı bilim adamlarının keşfi Kanada’da XIX. yüzyılın sonlarında olmuştur.
Kuzey Amerikalılar ve Kanadalılar, bu bitkiyi Kayseri ve yöresindeki halkın kullandığı biçimde kullanıyorlardı. Sonbaharda toplanan meyveleri daha sonra
meyve likörü veya şurup yapıp içiyorlardı. Bu çalı türü genellikle sulak yerlerde
ve bataklıklarda yetişiyordu. Anadolu’da olduğu gibi tarlaların ve bahçelerin kenarına dikerek aradaki sınırı da bu bitkiyle çizmiş oluyorlardı.
Kimyasal Bileşimi
Gilaburunun kabuksuz, zarlı taneciklerinin içerisinde valerianik asit, fosenik asit,
viburnik asit, volatile asit (gaz hâline dönüşebilen, buharlaşan asit) ve kırmızı
renk maddesi var. H. Kramer, bunlara ilaveten demir şurubu, çivit, tanen ve kendine has acı, ekşi bir tadı olan özün (viburnum) nötr, yani ne asit ne baz olduğunu, eterde ve alkolde çözülebilen ama suda çok az çözülebilen şekilsiz, beyaz bir toz olduğunu keşfetti.
Tıpta Kullanımı
Kızılcığa benzeyen bu bitki spazm çözücü etkisi nedeniyle Amerika’da genel
olarak cramp bark ismiyle biliniyor. Bu bitki krampların yumuşaması, gevşemesi
ve bütün spazm çeşitlerine, astıma, histeriye (peri hastalığı) ve kadınların değişik uzuvlarındaki (kol, bacak) kramplarına iyi geliyordu ve özellikle de gebelik esnasında kullanılmasının yüksek derece faydalı olduğu biliniyordu. Doğum esnasındaki bütün ağrı nöbetlerini ve rahatsızlıkları önlediği ortaya konmuştur. Eğer gebeliğin son iki ayında günü birlik kullanılırsa doğumda kolaylık sağladığı ifade ediliyor ve şöyle deniyor: “Viburnum, gebelik esnasında çocuk düşürmeyi önlemek için hazırlanan bir preparattır. Bu bitki rahim içinde oluşan şiddetli ağrıları yatıştırır, sona erdirir, rahim çeperini gevşeterek doğumun kolaylığını sağlar.”
Bu bitki, idrar yolları hastalıklarında da kullanılıyor. Çünkü kanalları açıcı, rahatlatıcı ve gevşetici bir özelliği var (spazm çözücü). Böbrek taşlarını parçalamıyor ama bu kanallara giren ve şiddetli ağrılara yol açan taşların düşmesine yardımcı oluyor. Basur dahil vücudun bütün kanal sistemlerine inanılmaz derecede etki yapıyor. Tortuları, iltihapları, şişmeleri, urlaşan bölümleri temizliyor. Histeri hastalarında dahi kullanılabilen müthiş bir
yatıştırıcıdır ve sinir sistemi üzerinde büyük bir etki sağlamaktadır. Bunun dışında astım, öksürük, hazımsızlık, akciğer hastalıkları ve boğaz ağrılarının tedavisinde kullanılıyor. Özellikle hazımsızlık ve mide rahatsızlığı çekenlere içerisindeki volatile asit sayesinde yardımcı oluyor.
Bu madde gaz hâline dönüşebilen, buharlaşan bir asit türü olduğu için hazımda en doğal rahatlama yöntemlerinden biri olarak kabul ediliyor.
Kaynakça:
D. Bartrum,Hydrangeas and Viburnums, John Gifford Ltd., (1958); WJ Bean;
Trees and ShrubsHardy in the British Isles Vol. IV Ri-z. Murray. (1925); M.
Griffiths, The New Royal Horticultural Society Dictionary of Gardening R to Z. Macmillan. (1992); A. Rehder, Manual of Cultivated Trees and Shrubs, Mac-
millan Company. (1967); GS. Thomas,Orna-mental Shrubs Climbers and Bamboos. John Murray (1992); US- Roc Cooperative Science Program Flora of TaiwanVol IV: Angiosper-me Epoch Pub. Co.-The Reader’s Dige st Field Guide to the Trees and Shrubs of Britain p.143. (1975); M. Blamey, & C. Grey-Wilson, Flora of Britain and Northern Europe. Hodder & Stoughton.(1989); A. Huxley, ed. New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan. www.purplesage.org.uk (
1992); A. Demircan, Geleboru (Viburnum opulus L.)’nun Çelikle Çoğaltılması Üzerinde Araştırmalar, Ankara Ünv. Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Bölümü bitirme
tezi.16, s. (1998).


Makaleyi kaleme alan: S. BURHANETTİN AKBAŞ

KAYSERİ ANSİKLOPEDİSİ CİLT 2 SAYFA 385-386