Bünyan Ağzında Yer Alan Bazı Önemli Kelimeler / S.Burhanettin AKBAŞ

S.Burhanettin AKBAŞ

Bünyan Ağzındaki birçok kelimeyi ya Göktürk Kitabelerinde, ya Türkçenin ilk sözlüğü Divanu Lügati't-Türk'te ya da Oğuz Türklerine ait temel kaynaklarda bulabilirsiniz.

İşte size bu küçük çalışmada birkaç örnek verelim:

ABA: Bünyan Ağzında "anne" demektir. DLT (Divanu Lugati't-Türk)'ye bakarsanız Oğuz Türklerinde bu kelimenin anne demek olduğunu görürsünüz.

YANIT: Bünyan Düğün Adetlerinde geçen bu kelime, oğlan tarafının gönderdiği hediyelerden oluşan "Kaynana Bohçası"na karşılık olarak kız evinin verdiği hediyelere ise "yanıt bohçası" denmektedir. DLT'de yanıt, cevap kelimesinin Türkçe karşılığı olarak verilmektedir.

SAVI: Bünyan Ağzı'nda gibi edatıyla aynı görevde kullanılan bir edattır. Mesela, "Hoca savı bir adam" derler. Hocaya benzer, hoca gibi bir adam demektir. Orhun Abidelerinde Kül Tigin Yazıtında bu kelime "sayu" şeklinde geçer. Bu kitabede "yir sayu bardık" sözündeki sayu aynı şekilde benzer anlamına gelen bir edattır.

UYMASALLAMAK:

Türkiye Türkçesi "uysal" kelimesini bilir ama Bünyan'da kullanılan "uymasal" kelimesini kimse bilmez. Bünyan'da "uymasal", aksi, inat anlamına gelen bir kelimedir.

KONNEŞMEK: Bünyan'da bu fiil, "bir yerde toplanmak, birikmek, hiçbir şey yapmadan toplu halde oturmak, beklemek" gibi bir mana ifade eder. Bu fiil, DLT'de geçen "kengeşmek" fiilidir. Anlamı da "danışmak, görüşmek, tedbir almak" manasındadır. Uygurlar, Meclislerine "Kengeş" adını verirlerdi. Kengeş sözü Bünyan'da yuvarlaklaşarak "konneş" olmuş.

YUMUŞ: "Öğüt, nasihat, ödev, emir" anlamlarına gelir. DLT'de de aynı anlamda kullanılan bir kelşimedir. DLT'de "hizmet, vazife, elçilik" gibi anlamları olduğu yazılıdır. Dede Korkut Kitabında da bu kelime "hizmet, iş" mnalarında kullanılır.

ALENÇİK: Bünyan'da tek odalı bağ evlerine alençik derler. DLT'de bu kelime "alaçuk" biçiminde geçer ve çadır demektir. Öyleyse Bünyanlılar, çadırı terk edip araziye tek odalı bağ evi yapmaya başlayınca bu kelimeyi aynen korumaya devam etmişler.

TAT /TART: Bünyan'da bilemedikleri kimseler için "Kürt müdür, Tart mıdır?" derler. Buradaki tart /tat kelimesi DLT'de ve Dede Korkut Kitabında "yabancı, Müslüman olmayan, Fars dilini konuşan" gibi manalara gelmektedir ki Bünyan'daki kullanım da aynı manadadır.

BİRODDAN:

Bünyan Ağzında "aniden" anlamına bu zarfı ayırdığımızda "bir + od +dan" şeklinde olduğunu görürürüz. Burada "bir" ve "dan" ekini biliyoruz ama ortadaki "od" nedir derseniz eğer cevabı şudur. Orhun Abidelerinde ve DLT'de geçen "öd" kelimesi "zaman, vakit" anlamına gelir. Bünyan Ağzında böyle bir arkaik (kalıntı) kelimenin bulunuşu heyecan verici...

KİÇİ: Bünyan'da kiçi, küçük demektir. Bünyanlılar, Küçük Bürüngüz köyüne "Kiçi Bürüngüz" derler. Orhun Abideleri ve DLT'de geçen "kiçik" kelimesidir bu. Anlamı aynıdır, küçük demektir.

KÜN: Bünyan'da k'leri g'ye döndürme adeti vardır ama bazen de ilginç bir şekilde k'leri eski dildeki gibi muhafaza ettiği görülür. Mesela:

-Künde künde bize gelir. (Her gün bize gelir.)

-Devresi kün (Bir gün sonra)

Kün kelimesindeki k'yi muhafaza eden Bünyan Ağzı, birkaç örnekte de benzer şeyler yapar:

-Kölgenlik (gölgelik)

-Kömmek (gömmek)

ÜNÜR: Bünyan'da bir mevki vardır, adına Ünür derler. Ünür'ün Önüne vardık derler. DLT'yi açıp bakarsanız "ünür"ün "in, mağara" demek olduğunu görürsünüz.

UĞU KUŞU: Bünyan'da baykuş yerine Uğu Kuşu denir. DLT'de baykuş yerine Oğuzların "ühi" kuşu dediği yazılıdır.

BUN: Bünyan'da güzel bir dua vardır: Allah, göz bunu, diz bunu vermesin derler. Burada geçen "bunu" sözündeki n'yi genizden okumanız gerekir, çünkü nazaldır. DLT'de geçen "mung: sıkıntı, ıstırap" kelimesiyle aynıdır. Türkiye Türkçesindeki "bunaltı" kelimesinin kökü de buradan gelir.

YAVIZ: Türkiye Türkçesinde "yavuz" kelimesi anlam iyileşmesine uğradığı halde Bünyan Ağzında bu geçerli değildir. Bünyanlılar:

-Yavız it, mal sahibini bastırır derler. (Buradaki yavuz, kötü manasındadır.)

-Dilki var baş keser, boz gurdun adı yavız, derler. (Yani tilki daha büyük zararlar verdiği halde, boz kurdun adı kadar kötü olarak anılmaz demektir.)

Sonuç olarak diyebiliriz ki Bünyan Ağzı, çok köklü bir tarihi mirasa sahip önemli bir ağızdır. Lakin, günden güne eski kelimelerimiz, kültürümüz gibi tükenmektedir.