Sarımsaklı Yörükleri (Bünyan) hakkında araştırmalar / S.Burhanettin AKBAŞ

S.Burhanettin AKBAŞ

Sarımsaklı Yörükleri tabiri Osmanlı kayıtlarında geçen bir ifadedir. Bugünkü Bünyan ilçesinin eski adı Sarımsaklı idi. Osmanlı kaynakları Sarımsaklı’yı anlatırken “taife-i yörükan” diyor. Yani Yörük tayfasından, Yörük obalarından biri diyor.

Sarımsaklı Yörükleri benim de mensup olduğum Yörük obasının adıdır. Sarımsaklı Yörükleri, Osmanlı kaynaklarında Koramaz nahiyesinde gösterilmiştir. Koramaz nahiyesi, Koramaz dağını merkez olarak kabul eden 16. Yüzyıla ait coğrafi bir tanımlamadır. Bu nahiye, bugünkü Bünyan ilçesi ve çevresini içine almaktadır.

Sarımsaklı Yörüklerinin köyü olan Sarımsaklı’ya miladi 1329 yılında İlhanlı Valisi Emir Zahireddin Mahmud tarafından bir büyük cami yaptırılmıştır. Sarımsaklı, burnunun dibindeki  Avşar mezraı ile birlikte katışıksız Türk ve Müslüman yerleşmeleridir. 16. Yüzyılda Sarımsaklı köyü büyümeye başlayınca yakınlarındaki Enerek ya da Ekerek adını taşıyan köy de Sarımsaklıya bağlanmıştır. Bu köyde Müslümanların yanı sıra gayrimüslim nüfusun da varlığı tespit edilmiştir. 

Sarımsaklı Yörükleri, Kayseri’de sadece Bünyan ilçesinde değil, Özvatan ilçesinde ve Amarat kasabasında da yaşamaktadırlar. Hatta Kayseri’nin ilk milletvekillerinden Mehmet Alim Efendi’nin ailesine ait şecerede Sarımsaklı Yörüklerinin bir bölümü de Kayseri’ye yerleşmiştir.

Kayseri Bölgesindeki, Sarımsaklı suyu, Sarımsaklı Barajı gibi ifadeler, Bünyan ilçesini kuran Yörük Türkmen Obasının adından kaynaklanmaktadır.

SARIMSAKLI YÖRÜKLERİ TÜRKİYE’NİN NERESİNDE YAŞAMAKTADIR?

Sarımsaklı Yörüklerinin Azerbaycan topraklarından Karadeniz’e indikleri kabul ediliyor. Sinop merkezdeki Sarımsaklı Mahallesi ile Samsun’un Tekkeköy ilçesinde (eski adı Sarımsaklı’dır) bu oymağın yerleştiğine şahit oluyoruz.

Orta Anadolu’da Sarımsaklı obasının yaşadığı tek bölge var, Kayseri…  Bugünkü Bünyan ilçesini kuran bu oymak, Amarat, Özvatan ve Kayseri merkezde yerleşik hayata geçmiş.

Sarımsaklılar, Adana bölgesinde Karataş ilçesindeler ve orada da Sarımsaklı isminde bir köy kurmuşlardır.

Bugünkü Yunanistan fethedilip Paşaeli Sancağı  kurulduğu vakit, devlet Saruhan’dan Yörükleri ve Kayseri’den  Sarımsaklı Yörüklerinden bir bölümü Serez’e yerleştirmiştir. İşin ilginç yanı Serez’e göçen Sarımsaklıların orada kurdukları köyün adı da Sarımsaklı’dır. Yunanlılar 30-40 yıl önce Sarımsaklının adını değiştirip Pendapolis yaptılar.

Balıkesir’deki Sarımsaklı Plajları da Kayseri’deki Sarımsaklı Yörüklerinin adını taşır. Balıkesir’in bu bölgesindeki Gömeç, Sarımsaklı gibi yer adlarının Kayseri’nin aynı bölgesinde bulunuşu da tesadüf olmasa gerek.

SARIMSAKLI YÖRÜKLERİ AZERBAYCAN’DAN MI ANADOLU’YA GÖÇMÜŞTÜ?

Bütün işaretler Sarımsaklı Yörüklerinin Azerbaycan’dan Anadolu’ya göçtüklerini gösteriyor; ama, öncelikle kadim (eski) Azerbaycan’ı iyi bilmek lazım. Kadim Azerbaycan, bugünkü sınırlarından çok daha geniş bir ülkedir. Azerbaycan hanlıklara bölündüğü vakit, bugün Ermenistan’ın başkenti olan Erivan şehri ve civarı Revan Türk Hanlığı adını taşıyordu. Azerbaycan, hanlıklara bölünüp güçsüzleşince Ruslar, bu bölgeyi işgal altına alıp Ermeni vilayetlerini kurmaya başladılar. Nüfusunun çok büyük bölümü Türk olan bölge halkı, Ruslar ve gözü dönmüş Ermeniler tarafından bölgeden göç ettirildi ya da katliama uğratıldı. Bölgenin demografik yapısı Ruslar tarafından değiştirildi ve yüzlerce Türk eseri de yok edildi. Şimdiki Ermenistan devletinin kurulduğu bu coğrafyaya biz Batı Azerbaycan diyoruz.

Batı Azerbaycan’da Erivan şehrine bağlı Alexsandopol sınırlarında Qugark iline bağlı Sarımsaklı isminde bir köy vardır. Bu köy Quqark rayounu (yani ilinin) merkezinden 13 km uzaklıkta Pembek nehrinin sol sahilinde yer alıyor. Ermeni Meclisi, 1946 yılında Sarımsaklı köyünün adını Karabert olarak değiştirdi. Tabii ki Sarımsaklılar da Ermeni işgalinden sonra o bölgede yaşamıyorlar. Ya Azerbaycan’a göçtüler ya da vahşice öldürüldüler. Açık bilgilere sahip değiliz. Bu bölgede  Sarımsaklı köyünün yakınlarında Seydili köyünün yer alması da çok ilginçtir. Seydili mezrası bizim Amarat kasabamızda da vardı ve bugünkü Amarat’ı kuran Yörük – Türkmen obaları arasında Seydililer de yer almaktadır. Demek ki Batı Azerbaycan’da Qugark rayonu (ili) bölgesinde bizim bölgemizle aynı adları taşıyan yerleşim yerleri var ve Azeri Türklerinden bir dostumun verdiği bilgilere göre bir kısmı bugünkü Azerbaycan topraklarına göç edebilmişler. Bu bölge halkının Türkiye ile ilgisi ona göre çok açık. Çünkü, Sarımsaklı ve Seydili gibi isimlere Azerbaycan’ın başka bölgelerinde rastlanmazken Türkiye’de bu isimleri taşıyan birçok yerleşim yeri var.